Simon Tisdall

Donald Trump dünyaya ne kadar ziyan verdi, bu ziyan telafi edilebilir mi ve kalıcı manada bir şey başarabildi mi? 45’inci ABD Başkanı’nın bıraktığı miras incelendiğinde, bu pek de klasik bir başarı-başarısızlık değerlendirmesi olmayacaktır. Daha çok, gerisinde itinasız yıkım ve kırık dökük sloganlar bırakan huysuz hilekar bir filin izlerini takip etmek üzeredir. Geçen haftaki çılgın özel af eğlentisi bunun bir örneğiydi.

GERİDE DOST BIRAKMADI

Evvel büyük resme bakalım. Trump’ın, “Önce Amerika” gündemiyle birleşen cepheleştirici tavrı, Atlantik ötesi bağlantıları ve ABD’nin global liderliğini önemli bir biçimde baltaladı. Joe Biden bunu düzelteceğini vaat ediyor, ancak bu kolay olmayacak. Fransız Emmanuel Macron, Avrupa özerkliği ve bütünleşme fikirlerini daha ileri götürmek için ABD içebakışından nemalandı. İngiltere, Macaristan ve Polonya başkanları, kendi siyasi hedefleri için Trump’ı utanmazca göklere çıkardılar.

Trump’ın pek de üstü kapalı olmayan hasımlığı, en kıymetli Avrupalı müttefiki Almanya’da derin yaralar açtı. Mizojinist bir tona sahip bu bariz fobi, Berlin’in büyük üretim fazlası ve nispi olarak da düşük savunma harcamalarıyla büyüdü. Almanya Başbakanı Angela Merkel’e fırsat buldukça inanılmaz kaba davrandı. Son Pew anketlerinden biri, Almanların yalnızca %34’ünün Amerika’yla olan münasebetlerin iyi durumda olduğunu düşündüklerini gösteriyor.

Milletlerarası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nün yeni tahliline nazaran, ‘Avrupa Birliği’ni açıkça küçümsemesi, Brexit’i sakınmadan desteklemesi ve AB başkanlarına karşı doğuşçu halleri yüzünden Trump idaresi sırasında Atlantik ötesi alakalar katlanarak kötüleşti’. Trump öncesinde görüş ayrılıklarının esasen var olduğu da tahlile ekleniyor. George W. Bush’un Irak savaşı, Avrupa’da hiç beğenilen karşılanmadı. Barack Obama’nın ‘yönünü Asya’ya çevirmesi’ eski dostlara sevilmediklerini düşündürdü.

BÜTÜN İSTİKRARLARI ALT-ÜST ETTİ

Nato, Trump’ın yaptığı aralıksız tenkitleri ayakta tutmakla kalmadı, kimi açılardan temelindeki Rusya’yı caydırma maksadı, doğu Avrupa’ya ve Baltık cumhuriyetlerine daha fazla ABD güçlerinin konuşlandırılmasıyla destek edildi. Trump’ın Avrupalı müttefiklerinden daha fazla savunma harcamasını talep etmesi mantıksız değildi; ancak zorbalığı nedeniyle çok az bir değişim oldu.

Trump’ın stratejik değil de iş görme üzerinden düşünme alışkanlığı, Asya’da ve öteki yerlerde fecî tesirlere yol açtı. Bilhassa Kuzey Kore’yle yapılan yanlış anlaşılmış görüşmelerde olduğu üzere, Japonya ve Güney Kore üzere sadık müttefiklerine küçümseyici bir formda davrandı. Filipinler Devlet Lideri Rodrigo Duterte üzere demagogları şımarttı, Pakistan’ı düşmanlaştırdı, Hindistan’la olan bağları geliştirmekte başarısız oldu.

ABD-Çin alakalarını zehirleyen şu andaki mevcut karşılıklı, şiddetli hasımlık, Trump’ın bıraktığı en dertli jeopolitik mirastır. 2017’den evvel, az da olsa eski ve yeni harika güçlerin mutabakat yolları bulabilecekleri bir ihtimal vardı. Artık yok. Çin artık her tipten Amerikalı için bir numaralı tehdit olarak görülüyor. Pekin’in agresif liderliği de yanılgılı. Ama Trump’ın ticaret ve teknoloji savaşları, Tayvan’a yönelik tansiyon siyaseti ve “Wuhan virüsü” retoriği her şeyi daha da makus yaptı.

STRATEJİK KUSURLAR ZİNCİRİ

Biden, devam edecek üzere görünen Çin hengamesini benimsedi. Tıpkı vakitte Trump’ın Vladimir Putin’e karşı açıklanması sıkıntı uyumlu tutumunun -Mueller raporunun ve hainlikle suçlanmasının art planının- yol açtığı ziyanları da onarmak zorunda. Bu bilmece hâlâ çözülmeyi bekliyor. Bu, Trump’ın geçen hafta Rusya’nın son siber saldırısını kıymetsiz göstermesiyle tekrar su yüzüne çıktı.

Trump’ın dış siyaset sicilini değerlendirirken, destekçileri, İsrail’le Arap rejimleri ortasında yeni bağlar kurulmasına aracılık yapmasına işaret ediyor: Görkemli ismiyle ‘Abraham Anlaşmaları’. Şayet bu mutabakatlar daha geniş manada Filistin-İsrail çatışmasının tahlilini getirirse, ‘tarihsel’ muvaffakiyet tezleri kesin olarak onanacak. Trump’ın asıl katkısı, İsrailli seçmenlerin çoğunluğu tarafından karşı çıkılan, rüşvet savıyla davası süren, çok sağcı Başbakan Benjamin Netenyahu’nun yerini sağlamlaştırmasına yardımcı olmasıydı.

Dünyadaki çatışma alanlarında Trump’ın Amerikası büyük oranda yoktu. ‘Ebedi savaşları’ sona erdireceğine kelam verdi. Ancak Afganistan’daki barış uğraşları onursuz bir geri çekilmeyi gözlerden sakladı. Suriye’de Kürt müttefiklerine ihanet etti, IŞİD’i vurduğu palavrasını söyledi ve savaş alanını Beşar el-Esad’a, Rusya’ya ve Türkiye’ye bıraktı. İran nükler muahedesini bozarak çok tehlikeli bir sorunu son derece kötüleştirdi.

DEMOKRASİYİ DEĞİL OTOKRATLARI DESTEKLEDİ

Fox News muharriri Fred Fleitz üzere Trump hayranları, bu utanç verici ihmalkârlıkları tam karşıtından okuyor. Fleitz’ın yazdığına nazaran, Trump “Amerikan liderliğini dünya sahnesindeki eski yerine kavuşturdu, küreselci yabancı seçkinlerin ikazlarının ötesinde Amerikan halkının çıkarlarını korudu, ülkemizi gereksiz savaşların dışında tuttu”. Öngörüsüne nazaran, Biden ‘ABD egemenliğini Birleşmiş Milletler’e ve Avrupa’ya teslim edecek’, Rusya ve Çin’in Amerika’yı ‘ezip geçmesine müsaade verecek’.

Bu çarpık görüşlerden bir mana çıkarmak güç. Hasılı Trump periyodundan geriye büyük, çatallanmış bir açmaz miras kaldı. Trump iklim krizi ve etraf, Covid krizi, ırk ve cinsiyet eşitliği, yoksulluk ve açlığa karşı global gayret, Birleşmiş Milletler hususlarında, genel olarak da çok taraflılık konusunda bir felaketti. Birbiriyle kontaklı bir dünyada o ilişkileri kopardı.

Trump, Recep Tayyip Erdoğan, Mısır’ın diktatörü Abdel Fatih el-Sisi üzere otoriter ‘güçlü adamları’ ve Brezilyalı Jair Bolsonaro üzere serserileri teşvik etti. Suudi Arabistanlı Muhammed bin Salman ve Putin üzere otokratları şımarttı. Daha da berbatı, söylediği palavralar demokrasiye ve hukukun üstünlüğüne olan inancı, hem içeride hem dışarıda yıprattı. Yeniden de, uygun bir formda seçim yoluyla hezimete uğradı, yavaşça çekip gidiyor, düşmanlaştırmaya, bölmeye devam ediyor ve sağ kanat tarafından hâlâ ilgi görüyor.

Neden bu türlü olduğunu görmek tahminen sıkıntı değildir. Trump’ın kendine has ahlâksızlığı, en makûs insani içgüdülere hitap etti, her alçak önyargıyı onayladı, her aşağılık ve zalim kanıyı affetti. Kör cahilliği, görmeyecek yahut göremeyecek olanlarda yankı buluyor. Geçersizlik her vakit hakikatten kolaydır. Bu nedenlerden ötürü Trump’ın global mirası Trumpçılıktır. Zehirli ve ahlâk dışı bir biçimde her yerde hazır ve nazır olacak, tehditkârlığını sürdürecektir.

Yazının orjinali The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Serdar Aygün)

Gazete Duvar