ANKARA– Covid-19 ile uğraşta birçok ülke birden fazla firmayla aşı muahedesi yaparken, Türkiye yalnızca Çin merkezli Sinovac firmasıyla 50 milyon doz aşı için mukavele imzaladı. Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, toplumun bağışıklığı için 100 milyon doz aşıya gereksinim olduğunu fakat Çin’in 50 milyon dozun üzerindeki taleplerini kabul etmediğini kaydetti.

Türkiye’nin yalnızca Çin’den aşı alması ve bu sayının da yetersiz olduğu tartışmaları sürerken, umutlar Erciyes Üniversitesi’nde geliştirilen yerli aşıya bağlandı. Erciyes Üniversitesi Aşı Araştırma ve Geliştirme Merkezi tarafından geliştirilen aşının faz-1 çalışmaları geçen günlerde tamamlanırken, Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, yerli aşıda Faz–2 evresine 25 Aralık’ta geçileceğini açıkladı, “Aşı, nisan ayında devreye girecek” dedi. Pekala, yerli aşı çalışmasında faz-3 kademesine ne vakit geçilir? Sonuçlar iyi çıkarsa ne vakit kullanılmaya başlanır? Yerli aşıya ait soruları uzmanlara sorduk.

TTB GENEL SEKRETERİ BULUT: YERLİ AŞIDA NİSAN AYI ERKEN BİR TARİH

Türk Tabipleri Birliği (TTB) Genel Sekreteri ve İmmunoloji Uzmanı Prof. Dr. Vedat Bulut’a nazaran yerli aşının devreye girmesi için nisan ayı erken bir tarih. Aralık ayı sonunda faz-2 çalışmalarına geçilmesi beklenen aşının öncelikle bilimsel bilgilerinin açıklanması gerektiğine dikkat çeken Bulut şunları söyledi:

“Yerli aşının faz-1 çalışmaları tamamlandı; fakat hangi datalar ışığında faz-2 çalışmasına müsaade verileceği aşikâr değil. 25 Aralık’ta faz-2 çalışmasına müsaade vereceklerse o tarihe kadar bilimsel dataların yayınlanması gerekir. Aşının faz-3 çalışmalarına geçilirken de faz-2 çalışma sonuçlarının bilimsel bilgilerinin açıklanması, milletlerarası mecmualarda yayınlanması gerekiyor. Yani yan tesirleri nedir? Bilimsel muvaffakiyet oranı nedir? Bunlar açıklandığı takdirde faz-3 çalışmalarına geçilir. Bunu şimdiden öngörmek güç. Türkiye’deki mevcut bürokrasi yapısı ve çalışmaların etik seviyesi göz önüne alındığında ben nisan ayını biraz erken buluyorum. Üretim basamağı ahenk sağlarsa biz yerli aşıya temmuz ayı üzere ulaşabiliriz.”

Prof. Dr. Vedat Bulut

‘YERLİ AŞIYA UMUT BAĞLAMAK RİSKLİ’

Aşının geliştirilmesinin yanı sıra üretim evresinin da başka bir sorun olduğunu belirten Bulut, Türkiye’nin şu etapta yerli aşıya umut bağlamasının riskli olduğunu söz ederek şunları söyledi:
“Bir aşının üniversitede üretilmesi demek milyonlarca doz aşı üretmek demek değil. Diyelim ki yerli aşının faz-3 çalışmaları muvaffakiyet sağladı. Pekala, milyonlarca doz aşı nerede üretilecek? Türkiye’de GMP (good manufacturing practice) şartlarında aşı üretimi yapan bir merkez insan için şimdi yok. GMP şartları –yani- iyi laboratuvar ve iyi üretim imkanlarına uygun olarak aşıyı üretmeniz demektir. GMP şartlarında aşı üretimi veteriner aşılarda bir tane şirket var. O da hayvanlar için 50–100 bin doz üretim yapabiliyor. Artık Türkiye’nin aşı gereksiniminin 50–100 milyonu Türkiye’de üretilecekse bu aşıyı üretebilmek için şimdiden şirketler ile ilişkilerin kurulması ve altyapının geliştirilmesi gerekiyor. Üretim şartlarını sağlamak bir altyapı yatırımı ister. Milyonlarca aşı üretimi yapmak için Bioreaktörlere muhtaçlık var. Biyoreaktör laboratuvarı, biyolojik yahut biyokimyasal proseslerin denetimli ortamlarda ve operasyon şartlarında (pH, sıcaklık, basınç, besi ve atık ortamı vb.) gerçekleştirilmesini sağlayan aygıtlar olarak tanımlanıyor. Türkiye’de bioreaktör yatırımı kimsede yok. Batılı firmalar Türkiye’de dolum tesisi yapabilir ve bunun üzerinden aşı üretimi yapılabilir. Ancak bunun altyapısını oluşturmakta en az 6 ay sürer.”

‘SATIŞININ YAPILABİLMESİ İÇİN ÂLÂ ŞARTLARDA ÜRETİLDİĞİNİN BELGELENDİRİLMESİ GEREK’

Yerli aşının memleketler arası satışının yapılabilmesi için de GMP şartlarının sağlandığına dair belgelendirme yapılması gerektiğine de dikkat çeken Bulut, “Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) bu husustaki kıstasına nazaran şartların oluşturulması lazım. GMP üretim için ön şarttır. Bunu sağlayamıyorsanız zati aşıyı üretemezsiniz. Bu şartlar sağlanmadan Türkiye, ben ürettim der; lakin bu durumda milletlerarası satışını yapamaz ve etik meseleler çıkar. Dünya Sıhhat Örgütü tüm toplum için aşıda erişilebilirliğin değerine vurgu yapıyor. Bu gidişle bunun sağlanacağını zannetmiyorum. 25 milyon Almanya’dan alınacağı söyleniyor lakin bu da muhakkak değil” diye konuştu.

BİLİM HEYETİ ÜYESİ İLHAN: SORUN OLACAĞINI DÜŞÜNMÜYORUM

Sıhhat Bakanlığı Toplum Bilimleri Şurası Üyesi ve Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Necmi İlhan ise yerli aşının tüm prosedürlerinin nisan ayında tamamlanabileceğini söyledi. Aşının üretiminde sorun olmayacağını söz eden İlhan, “Türkiye’de birçok küme aşı çalışması yapıyor. O yüzden yerli aşıda sorun olacağını düşünmüyorum. Biraz rahat olmak lazım ve aşıya güvenmek lazım” dedi.

‘ÇİN AŞISI OCAK BAŞI UYGULANMAYA BAŞLAR’

Türkiye’ye 11 Aralık’tan sonra geleceği açıklanan Çin aşısına ait kısa gecikmelerin olağan olduğunu belirten İlhan, “Ocak başı üzere Çin aşısının uygulamasına başlanır. Haziran ayının sonuna kadar da tamamlanacağını düşünüyorum. Tabi dayanak olarak yerli aşının da bu evrede gelmesi kıymetli. Lakin şunu da göz arkası etmeyelim. Aşı konusunda vatandaşların istekli olması çok kıymetli. Aşı kararsızı birçok vatandaş var lakin sıra kendilerine geldiğinde uygulamada hangi aşı varsa o aşıyı olmalarını öneriyorum” diye konuştu.

Prof. Dr. Mustafa Necmi İlhan

‘GÜNDE 1,5 MİLYON KİŞİ AŞILANACAK’

Prof. Dr. İlhan, Çin aşısının uygulanma stratejisine ait de şunları söyledi:
“Günde 1.5 milyon bireye aşı yapılacak. 3 kişilik gruplar günde 200’den fazla şahsa uygulayacak. Haziran sonuna kadar 60-65 milyon kişinin yerli aşıyla birlikte aşılanmasını planlıyoruz. 18 yaş altı gençlerimiz, çocuklarımız, gebelerimiz ve emziren annelerimiz aşılamaya tabi olmayacaklar. Son 4–6 ay içinde korona virüsü geçirenler de aşılamaya birinci planda tabi olmayacak.”

Gazete Duvar