Jînda Zekioğlu
Göç, topraklarından binlerce kilometre uzakta sığındığın bir ağacın, bir o kadar küçük meyvesinden, o meyvenin kokusundan, o kokunun hafızandaki seyahati ile çocukluğuna hasret gidermektir.
Kırgızistan’dan, zorbalıkla trenlere bindirilerek Rusya’nın dağ köylerine sürülen, tren istasyonunda akabinde gözyaşı döken köpeği Kaştanka ile ayrılmak zorunda kalan 9 yaşında, boynunda kayısı çekirdeklerinden kolyesiyle cetlerinin tarihini tekerrür ettiren küçük bir kız çocuğu Tara Mamedova.
Tıpkı büyük nene ve dedelerinin, Ağrı’dan, Van’dan katır sırtlarında sürüldükleri üzere. Sovyet Kürtleri’nin, soğuk ve köklerine düşkün genleri pek şaşırtmıyor. Tara Mamedova da gerek yeteneği gerek lisanına ve kültürüne olan bağlılığı ile, dört yanını dolaştığı dünyanın içinde kendi yurdunu kalbi bellemiş.
Yakın vakitlerde çıkardığı albümünü mazeret edip; çok lisanlı müziğine sirayet eden seyahatlerini konuştuk.
Tara MamedovaKırgızistan’da doğdunuz ve birinci çocukluk yıllarınız orada geçti. Nasıl bir çocukluğunuz vardı göç edene kadar?
Sarmaşıklarından görünmeyen çok hoş bir meskenimiz vardı. 300 meyve ağacından oluşan bir bahçe, onlardan 20’si şeftali ağacıydı, en sevdiklerim. Koskocaman bostan ve annemin çiçek bahçeleri. Ve asla unutmayacağım Kaştanka isimli köpeğimiz. Şimdilerde hayalimdeki cennet. Asla unutmam olgunlaşmış şeftali kokusunu ve yerden topladığımız kayısı çekirdeklerini. Birinci gerdanlığım kayısı çekirdeklerindendi. Komşular iç içe, sokaklarda çocuk sesleri ve her gün bir düğün sesi. Bilirdik gelen ezginin Kürt düğünü mü, Ermeni düğünü mü, Rus düğünü mü olduğunu. Herkes birbirini sevinçle karşılardı. Herkes birbirinin lisanını anlardı. Elegez Kültür Sanat Merkezi’nin müdürlüğünü yapan öğretmen bir annenin, dansla, müzikle büyüttüğü bir çocuktum. Daima müzik söyler, dans ederdim. Yazları Çerkez dedemle yaylaya giderdim; o, tırnaklarıyla müzik yapıp Kürtçe uzun hava okurdu, ben ise ona müziklerle eşlik ederdim. O vakit ilaç yapmak için çiçekleri bizler toplardık dağlarda, yenilerini ekerdik, fidanları beslerdik. Dikiş nakışı öğretirlerdi o yaşlarda bize. Emek vermeyi, emeğinle gurur duymayı o yaşlarda öğrendik. Çocukluğumu bu türlü büyülü hatırlıyorum, bir çocuğun dünyasında kıymetli olan onun aklında kalanlardır.
Esasen göç edilmiş bir ülkeden, yine göçe zorlanarak Rusya’ya göç etmişsiniz. Dedeleriniz de Ağrı’dan Kırgızistan’a göç etmiş zati. 9 yaşında, göç eden bir çocuğun hayatında neler değişiyor?
Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra 1993’te konutumuzun etrafı atlı adamlarla çevrildi, bize “Çıkın gidin buradan” diyorlardı. Birtakım geceler annem telaş içinde bizi toplayıp dağ eteklerine götürüyordu saklamaya. Bizim çocukluğumuz çok hoş olsa da büyüklerimizin içi hiç rahat değildi. Kaç kez göçe maruz kaldıkları ve aslında bulundukları yerin de onların yurdu olmadığını, bir gün tıpkı şeyleri yaşayabileceklerini biliyorlardı. O vakitler yalnızca Kürtler kovulmadı, öbür halklar da benzeri şeyler yaşadı ancak ortamızda bir fark vardı. Dedem daima ağlayarak şöyle sıkıntısı: “Herkes ülkesine gidecek ya biz? Biz nereye gideceğiz?”
Kırgızistan’dan göç ettiğimizde ben yalnızca 9 yaşındaydım. Soğuk trenlere bindik gidiyoruz ancak nereye? Bizi ne bekler pek bilmiyorduk. Sıcak bir iklimden soğuğa, varlıktan yokluğa seyahatti. Rusya’nın köy bile denilmeyecek bir dağ başına, Rus romanlarında sıklıkla duyduğumuz Xutorlara düştük. Büyüklerimiz için de kendi elleriyle yaptıkları o meskenler, bahçe ve bostanlar, o ağaçları terk etmek çok lakin çok zordu. Ve en acısı da Kaştanka isimli köpeğimizin trene alınmaması ve biz giderken onun gerimizden ağlayışıydı. Yalnızca Kaştanka değil, oradaki temiz halk hatta topraklar da bir olup ağladı güya.
‘KEŞKE EŞİT VE ÖZGÜR OLABİLSEK FAKAT PEK MÜMKÜN GÖRÜNMÜYOR’
Birinci gençlik yıllarınızda Paris’e göç etmişsiniz. Kendinizi bir yere ilişkin hissediyor musunuz gerçekten? Yoksa, aidiyet hissiniz daha soyut haller almış olabilir mi?
Fransa’ya gitmem başkalarının yanında göç değildi benim için, zarurî değildi. Ailem Rusya’daydı. Fransa’ya gitmeden evvel o kısa ömrümde birçok değişik yerlerde yaşadım. Ailemin durumu pek iyi değildi. Ağabeylerim, ablam artık üniversiteli değildi. Artık hayvancılık yapıp küçük kardeşlerine bakıyorlardı. Annemi de hala öğretmenliğe almamışlardı. O sırada Yaroslavl kentinde Kürt Kültür Merkezi açıldı ve annem beni yetenekli bulduğu ve hayatımın bir halde değişebileceğini düşündüğü için oraya yolladı. Yıllarca orada temel sanat eğitimi aldım. Maalesef hiçbir yerde kendimi ilişkin hissetmedim, bunun alışılmış ki hem olumlu hem negatif tarafları var. Olumlu tarafı gittiğim her yerin lisanını kültürünü öğrenme fırsatım oldu ve bu birçok kültürle tanışmama sebep oldu. Çok erken bir biçimde ahenk sağlamayı öğrendim. Fakat benim düşlerimde da ruhumda da tek özlediğim yer Kırgızistan Kok-Yangak idi. Çocukluğumun geçtiği konutu, bahçesini ve birçok şeyi… Herkesin size yurtsuz beşerler gözüyle bakması da bu aidiyetsizliği besliyor. Bizler kendimizi hiç inançta hissetmedik ve her vakit dolaylı bir formda ötekileştirildik, aşağılandık. Keşke dünyada hudutlar olmasaydı, keşke herkes eşit, özgür ve huzur içinde olsaydı lakin bu pek mümkün olacak üzere görünmüyor.
Hoş sanatlara yönlendirilmiş olmak en büyük talihiniz olmuş. Nasıl buluştunuz müzikle?
Her şeyi anneme borçluyum. Annem kültürlü, şuurlu ve çok mert bir bayandı. Göçten ötürü bütün çocuklarını istediği yere taşıyamadı ancak hepsini iyi kalpli birer insan olarak yetiştirdi ve benim yeteneklerime çok ehemmiyet verdi. Bunun için elinden geleni yaptı. Müzik, dans ve tiyatro konusunda benim birinci hocam annemdi. Hayatımızın başka zorluklarını bize hissettirmeden büyük gayret göstererek eğitmeye çalıştı, beni ve benim üzere yüzlerce çocuğu…
Rusya’da da tekrar öğretmen oldu. Ruslar anneme hürmet duymaya başladı ve onu sevdiler. Annem bu güçle yine Kürt Kültür Merkezi’ni açtı ve çocuklara kendi kültürleriyle buluşma fırsatı tanındı. Ben bu türlü bir ortamda büyüdüm lakin doğduğumdan beri sanata yakındım, öteki hiçbir şey dikkatimi çekmezdi. Her şartta kendimi içinde buluyordum. Daha sonra Yaroslav’daki eğitim de bunun çok kıymetli bir devamı niteliğinde oldu. Ve doğal bir halde nereye gittiysem daima müzik ve tiyatronun içinde buldum kendimi. Galiba biraz da onunla doğmak lazım.
‘ŞARKILARIMA BENZEMEK İSTİYORUM’
Çok lisanlı müzik yapıyorsunuz? Üstelik coğrafyaları da birbirinden bambaşka yerlerin lisanlarını birebir müziklerde buluşturuyorsunuz. Sizin müzikte aradığınız his nedir? Peşinden koştuğunuz kıssa nedir? Neyin anlatıcılığını yapıyorsunuz?
Yaptığım müzik tam da benim hayatımdır. Ben içinde büyüdüğüm renkleri buluşturmanın peşindeyim. Renkleri en iyi biçimde buluşturmak sıkıntı iştir, sanatın her kısmında da olmak üzere. Ben başardığımı söyleyemem lakin bunun için fevkalade bir uğraş içindeyim. Her şeyden evvel ben sanata karşı dürüst olmak istiyorum. Müziklerim bana, ben müziklerime benzemek istiyorum. Yani yaptığım şeyle bir olmanın peşindeyim. Gerimde gençlerin kalbinde müziğimle ve yazdıklarımla sevgi izi bırakmanın peşindeyim.
Yaşar Kemal’in de dediği üzere: “Dünyadan bir çiçek eksilirse bir renk, bir koku yitmiş demektir. Dünya binlerce çiçekten bir kültür bahçesidir. Bu insanlığın zenginliğidir.” Bu kültürleri, lisanları, kokuları tanımak benim için inanılmaz bir olaydır. Öncelikle dengbêjle sonra Rus Halk Müziği ve Ramans müziği ile, Fransa’da ise caz, pop ve dünya müziğiyle tanıştım. Hepsiyle bağ kurdum. Bu bir formda yaptığım müziğe de yansıyor.
Bir söyleşinizde, “Kadın olarak baskının her türlüsünü gördüm” demişsiniz. İsyanınızın da buna dair olduğunun altını çiziyorsunuz. Bir Kürt bayan ve müzisyen olarak bugün hala sektörel bir baskı yaşıyor musunuz?
Her gün yine doğmak zorunda kaldığımız bu kuvvetli vakitlerde, yılmadan çaba eden milyonlarca insanın olduğu bu dünya; hayatta kalabilmek, şiddete uğramamak, ‘ben de varım’ demek için çaba eden milyonlarca bayanın öyküleriyle dolu.
Maalesef bu dünyada her canlı için hayat güç, hele ki bir bayan olarak çok daha güç. Ben bir bayan olarak hem toplumsal hem ailevi baskılara karşı olan çabamı, azmimi annemden öğrendim. Hayallerinin peşinden koşan bayanların çabası çok daha güç. Rusların söylediği bir kelam vardır: “Hayallerine inanan beşere diz çöktürülemez.” Ben de birçok sefer bayan olarak bu baskılara maruz kaldım ve vakit zaman kalmaktayım. Lakin hiçbir vakit ne babama ne de etrafımdaki eril zihniyete başımı eğmedim. Etrafımızda olan biten her şey beni derinden etkiliyor ancak özelikle bitmek bilmeyen bayan ve çocuk cinayetleri!
Sizin aracılığınızla tanıştığımız Kilyana isimli yapıtın bir hikayesi var. Kilyana’yı nasıl bulduğunuzu, sizin için neler tabir ettiğini öğrenebilir miyiz?
Kilyana’yı 15 yıl evvel Duhok’un bir köyünde genç bir bayandan duymuştum. Genç kız Kilyana, Rojhilatlı Kelhûrî’ydi. O periyotta beni çok etkiledi. Sonra yıllar geçti ve o şarkıyı bulamıyordum. Tam 10 yıl aradım! Sonunda bedelli sanatçı dostum Tara Jaff yardımıyla Kilyana’ya kavuştum. Kilyana’yı daha hayal ettiğim üzere kaydını yapmadım. Önümüzdeki vakitte yeni bir aranjeyle paylaşacağım.
‘AX, AĞRI DAĞI’NA BAKARKEN ÇIKTI’
Ax isimli birinci albümünüzün tıpkı isimli yapıtı, Kırgızistan’dan bir trene binerek göç ettiğiniz öykünüzü anlatıyor. Daha ilginci, bu yapıtı, dedelerinizin Kırgızistan’a göç etmeden evvelki topraklarında Ağrı Doğubayazıt’da yazmışsınız. Ax’ın yeri ve kıymeti büyük anlaşılan?
Doğubayazıt’a birinci geldiğimde her şeye sarılasım vardı. Toprağa, ağaçlara, kırlara. Daima dağ eteklerinde kuzuların sesleri eşliğinde bir ağacın gölgesinde uzanmak istiyordum. Diyebilirsiniz nereden geliyor bu bağ, hiç yaşamadın ki orada? Yanlışsız, hiç yaşamadım fakat o hayalle iç içe büyütüldüm. Dedem o bağı bize aktarmıştı, kalbimize o tohumu ekmişti. Ve hiç görmediğimiz yeri özleyerek büyüdük. Bu yüzden oraya gittiğimde 1 saat içinde Ax kalbimden fırlayıp çıktı. Ağrı Dağı’na bakarak yazdım onu. Ax, olması gereken yerde doğdu.
Xewna Giran (Ağır Rüya) albüme ismini de veren eser. Çok etkileyici. Üstelik siz yazmışsınız. Albümlerinizde sıklıkla gördüğüm kelam ve beste size ilişkin. Bu yapıtın öyküsünü öğrenebilir miyiz? Nasıl döküldü?
“Xewna Giran” benim büyümeye başladığım andır. Benim ve yüzlerce bayanın kıssasıdır. Bu dünyada hiçbir şey bir annenin sevgisinden ve gayretinden büyük ve pahalı değildir. “Xewna Giran” benim öyküm.
Kızım Elenya kansere yakalandığı vakit dünya başıma yıkılmıştı, sarsıldım ve her gün içimde yüzlerce yangın oluşuyordu. Gerçek sevgiyle tanıştım, aşkı öğrendim, dürüstlüğü, gayretin en büyüğüyle karşılaştım. Meğer kalbimin attığı yer evladımın nefesiymiş. Ondan sonra her şey değişti benim için, sesim bile. Hayata değişik bakmaya başladım, bir diğer müzik söylemeye başladım, kendi içimdeki gücü gördüm ve ona sarıldım. Yazdıklarım ve bestelerimin de büyüdüğünü gördüm ve hissettim. Ve o büyümeye başlayanlardan biri de “Xewna Giran”dı. “Xewna Giran”, yalnızca çabayı anlatmıyor birebir vakitte nasıl kazanabileceğimizi de anlatıyor.
“Xewna Giran” ve Giran projesi 40 yıllık birikimiyle, kalbiyle, ruhuyla farklı bir sound getiren çok kıymetli, usta Müzisyen Serkan Duran hocam tarafından aranje edildi. Ona tüm kalbimle teşekkür ediyorum. “Xewna Giran” klibini ise çok başarılı, pahalı dostum Direktör Kıvılcım Akay çekti. Kıvılcım’a da çok çok teşekkür ediyorum.
‘KÜRT MÜZİĞİ VARLIĞINI İÇİNDEKİ TUTKUYA BORÇLU’
Klasik Kürt müziğinin günümüzde farklı biçimlerde üretilmesi kimi vakit tenkit de alan bir bahis. Nasıl yorumluyorsunuz bunu?
Klasik Kürt müziğinin bu devirde farklı biçimlerde üretilmesi çok olağan zira farklı bir periyotta yaşıyoruz. Bence kıymetli olan özü, içeriği ve kalitesi. Günümüzde çağdaş alt yapılarıyla Kürt Klasik müziğini mükemmel bir biçimde yine yorumlayan Kürt sanatkarlar var. Bizim onlara Kürt müziğini bozduklarını söylememiz kanaatimce yanlış olur. Rusya’da halk müziği 30 yıl evvel farklı bir biçimde icra edilirdi, artık ise değişik bir biçimde yorumlanıyor. Folklorumuz bizim kalbimiz ve her Kürt’ün ruhuna sinmiş. Artık onu dünyaya tanıtmak için çok iyi bir vakit. Lakin bunu fevkalade kaliteli bir altyapıyla, introlarla ve yüzümüzü dünya müziğine çevirerek başarabiliriz. Ben ise yalnızca Kürt halk müziğini icra ediyorum diyemem. Farklı kültürler, o aldığım tatlar, üzerime sinen kokular doğal bir formda benim yaptığım müziğe de yansıyor. Fakat ben bir Kürt olarak, Kürt ruhuyla ve ana dilimde müziğimi icra ediyorum. İçimden gelen müziği yapıyorum. Ve şimdilerde birçok sanatçı bunu yapıyor. Kürt müziğinin de birçok tipi olacak. 100 yıl sonra günümüzde müzik icra eden birçok Kürt sanatkarın da bir klasik olacağına inanıyorum.
“Bir müziğin kelamları Kürtçe üretildiği vakit değil, müziğin kendisi Klasik Kürt müziği olduğu vakit bu Kürt müziğidir” diyor kimi dengbejler ya da Kürt müzikologlar. Bu çeşit çerçevelere inanır mısınız? Kürtçe müzik üreten genç Kürt bayanlar bu hususta eleştiriliyor. Siz ne düşünüyorsunuz?
Kürt sanatkarlar için daha doğrusu Kürtçe müziği icra eden sanatkarlar için hayat hiç kolay olmadı. Her bir Kürt sanatçı kendi eforlarıyla çırpına çırpına üretiyor, Kürt müziği varlığını içindeki aşk ve tutkuya borçlu. Kürt müzisyenler öbür ülkelerdeki sanatkarlar üzere maddi manada güçlenemiyor. Bizleri ayakta tutan tek şey maneviyattır. Ben artık takviye yok, yalnızız demekten vazgeçtim. Artık yalnızca ve yalnızca elimden geleni yapmayı çabalıyorum. Zira beklentiler içine girerken yapabileceğimiz şeyleri yapmaktan yoksun kalabiliyoruz.
Kürt müziğinin içinde yalnızca teknik, sektörel meseleler yok. Başta lisan olmak üzere önemli kültürel baskılanma yaşandığını biliyoruz. Tüm bu tesirler müziğinizi nasıl etkiliyor?
Siyaset çözme sanatıdır fakat ne yazık ki işleyişte bu türlü olmadığını görüyoruz. Hukuk denilen şey insanlığın gerçekliği üzerinden oluşur. Lakin ne yazık ki bunun gerçeklikle sahici bir alaka yok.
Aktüel politikayı takip edebiliyor musunuz? Bir Kürt sanatçı olarak, toplumsal siyasetin günümüzdeki tesirlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
İnsanın varoluşunu temel alan insan hakları pahalarını önemseyen, özümseyen her siyaset kıymetlidir. Sanat ve kültür alanında daha çok üretmemiz, bu alanlara yönelmemiz lazım. Toplum sanatla iyileşir ve gelişir.
Kimleri dinliyor, okuyor, neler izliyorsunuz? Neler besliyor sizi ve müziğinizi?
Annemle daima şiir okuduk bu ortalar uzaktan uzağa. Çocukluğumu çok özledim bu yüzden bu ortalar Rus şairleri okuyorum. Şiir okumayı dinlemeyi her şeyden çok severim ve ezberimde çocukluğumdan kalan onlarca şiir var. Ruhuma iyi geliyor.
Uzun bir vakittir gece gündüz Kürt araştırmacılar tarafından derlenen klasik Kürt müziğini dinliyorum. Ayaz Yusîf, Erdewan Zaxoyî, Mihemed Arif Cizrawî ve birçok öteki sanatçıyı. Onları, onların öykülerini, her şeylerini çok merak ediyorum. Onları anlamadan bilmeden gelişemeyeceğimi biliyorum.
Gazete Duvar
