Haden Öz

1973 yılında küçük bir kasaba olan Varto’da doğan Sakîna Teyna, müzikle ilgilenen Kürt Alevi bir ailede deyişlerle iç içe büyüdü. Birinci, orta ve yüksek tahsili mühletince, amatör müzik kümelerinde ve korolarda nokta alan Teyna, ağır asimilasyona tabi tutulan bir kesimde yaşadığı için Kürtçe müzikle tanışması, üniversite eğitimi sırasındaki politik bilinçlenme ile gerçekleşti. 1991 yılında İstanbul’da kurulan ve Kürt kültür ve sanatını geliştirmeyi hedefleyen MKM çatısı altında çalışmaya başlayan sanatçı, Koma Mezrabotan’da vokalist olarak mahal aldı. Politik olarak ağır çalkantıların yaşandığı periyotlarda birçok Kürt sanatçı üzere Sakina Teyna da sanatını illegal koşullarda yürütmek zorunda kaldı ve politik aktiviteleri nedeniyle uzun bir mühlet sanatsal çalışmalarına ara verdi. Sanatçı, 2006 yılında politik mülteci olarak geldiği Avusturya’da yine müzikal çalışmalara başladı. Mültecilik müracaatının kabulü sürecinin dört yıl sürmesi nedeniyle ama 2010 yılından itibaren seyahat etme özgürlüğü elde etti ve çalışmalarını Avrupa’nın değişik devletlerine taşıdı. Sanatçı, uzun periyodik bir çalışma sonucunda birinci solo albümünü ROYÊ MI ismiyle çıkardı.

Sakîna Teyna, 2011 baharında piyanist Naze İşxan ve keman sanatkarı Nure Dilovani ile birlikte TRIO MARA isimli bir bayan üçlüsü kurdu. Klasik Kürt müziği yapıtlarını ve bayanlar tarafından söylenmiş müzikleri piyano ve keman eşliğinde yine aranje ederek seslendiren üçlü, klasik formları, çağdaş formlarla harmanlayarak, deneysel çalışmalar yapmayı prensip edindi. Küme, DERI/BEHIND THE DOORS isimli birinci albümünü Rudolf Ötker Halle’de canlı olarak kaydetti. 2013 yılında Ahenk Müzik etiketiyle Türkiye ve Kürdistan’da yayınlanan albüm, olumlu tenkitler alırken, Trio Mara, 2015-2016 yılları arasında iki yıl boyunca NRW Kültür Sekreterliği’nin kataloğunda mahal aldı ve bu eyaletin birçok kentinde konserler verdi.

2013 yılında Türkiye’de çalışma yapan Anadolu Quartet’le çalışmaya başlayan Sakina, bu kümeyle Almanya ve Avusturya’yı kapsayan konserler yaptı ve bu konser tiplerinin birincisinde canlı konser kayıtlarından oluşan, KÖPRÜ/THE BRIDGE albümünü çıkardı. Sanatçı 2015 yılında, Viyana’da İran, Türkiye, Avusturya ve İspanya’dan caz müzisyenlerinden oluşan Sakina & Friends kümesini kurdu ve kümeyle çok sayıda konserler verdi. Bu girişimle canlı kaydettiği LONGING/BENDEWARI/İNTİZAR albümünü de 2019 yılı başında Ahenk Müzik etiketiyle yayınladı.

Birçok karma albüm girişimine solist olarak katılan ve çalışmalarını hala Viyana’da sürdüren Sakina Teyna için müzik nedir, hayatına ne katıyor, onsuz bir hayat düşünebiliyor mu, bu salgın sürecinde hayatı nasıl etkilendi? İşte tüm bu sorulara karşılık aradık.

Sakîna Teyna

Dinlediğiniz yahut söylediğiniz birinci müzik neydi, ne hissetmiştiniz? 

Birinci söylediğim yahut dinlediğim şarkıyı anımsayamıyorum fakat konuşmaya başlar başlamaz müzik söylemişim. Annem anlatır, radyolarda çalan müzikleri ezberleyip, söylermişim. Birinci duyduğum seslerden biri anamın sesidir. Ondan deyişler dinleyerek büyüdüm. On üç yaşımdan itibaren müzikal zevklerim farklı şekillenmeye başladı. Solcu olduğunu bildiğim birtakım hocalarım ve üniversite eğitimi için metropollere giden ağabeylerimin getirdikleri kasetlerle, dinlediğim müzikler değişti. Birinci duyduğum ve dinlediğim deyişlerin tarafı daima hususî kalsa da, alternatif ve özgün müzik yapan kümeleri, müzisyenleri dinlemeye ve onların müziklerini söylemeye başladım.

Ne devir müzikle uğraşmaya karar verdiniz? 

Altı çocuklu Alevi bir ailede büyüdüm. Müziğin Alevi seremonilerindeki hususî mekanı bilinir. Bizde de annem, babam ve tüm kardeşlerim müzikle ilgiliydi. Ağabeylerimin dördü de saz çalar, koca bir sofranın etrafında meclisler yapılır, mektep müsamerelerinde birlikte sahne alırdık. Birinci sahne deneyimimi sanırsam 10 yaşımda yaşamıştım. Etnik kimliğimle tanıştığım üniversite eğitimi sürecime kadar, konutta anadilimiz Kirmanckî konuşulsa da, asimilasyonun çok tesirli olduğu bir ortamda yetiştim. Kürtçe müzikle tanışmam, üniversite sürecimdeki politik bilinçlenme ile başladı. Sanırsam Kürtçe müzik ile ilgilenen birçok arkadaşın müzikal yolculuğunda, evvel Türkçe müzikle tanışma, daha sonrasında politik bir bilinç edinmeyle birlikte Kürtçe müzikle tanışma biçiminde bir seyir var. Birinci andan itibaren kilamlarla iç içe büyüyen arkadaşlar olsa da, çoğumuzun müziğimizi keşfi daha geç süreçlerde oldu. Büyüdüğüm kasaba olan Varto’da meydan düğünlerinde Kürtçe kilamlar söylenirdi. Lakin münhasıran Alevi aileleri kodlayan kaygı ve çocuklarını uzak tutma nedeniyle aklımda o vakte dair pek bir şey yoktu. Üniversitede korkusuz, bile isteye dinlediğim ve keşfettiğim birinci Kürtçe kasetlerdeki müziklerin, beni farklı sarmalayan bir ruhu vardı. Konuşamadığım Kürtçe lisanında müzikleri tam da bu devirlerden itibaren söylemeye başladım. Sonrasında da müzik, hayatımın tüm aşamalarında bana eşlik etti. Profesyonel olarak müzik yapmaya 2010 yılında başladım.

‘MÜZİĞİN UZAĞINDA OLDUĞUM DEVIRLERDE BİLE HİÇ ONSUZ KALMADIM’

Müzik yapmıyor olsaydınız ne yapardınız?

Bunu pratik olarak yaşadığım bir süreç oldu. 1991 yılında Mezopotamya Kültür Merkezi birinci kurulduğunda, çok kısa bir mühlet Koma Mezrabotan’da vokalistlik yaptım. Birçok bedelli sanatçı arkadaşla tanıştım ve Kürtçe müzik repertuvarım genişledi. Gayem akademik olarak da yeterlilik sağlamak ve iki abim üzere konservatuara gitmekti. O yıllar, politik olarak çok çalkantılı ve fevkalâde gelişmelerin olduğu yıllardı. Külliyen ferdî bir kararla, müzikal yolculuğuma son verip farklı savaş ortamlarına yöneldim. Bırakalım müzik yapmayı, dinleyemediğim vakitlerdi bu devranlar. Lakin müzik, gittiğim her alana kendimle götürdüğüm bir parçamdı. En uzağında olduğum vakitlerde bile, hiç onsuz kalmadım. Müziğin dışında, bayanlarla ilgili çalışmalar ve umumide toplumsal sahalar daima ilgimi çekmiştir. Şu anda mültecileri koordinasyon sağlama, lisan öğrenme ve iş hayatına atılma aşamalarında destekleyen bir NGO’da danışmanlık yapıyorum. Tıpkı yollardan geçtiğim kişilerin, çok iyi bildiğim hikayeleri ile ilgilendiğim bu alan, müziksiz çok daha ağır bir hal alırdı herhalde.  Fakat iyi ki hayatımda müzik var ve yapmak istediğim şeyleri yapıyorum diyebiliyorum.

Keşke çalabilseydim dediğiniz bir enstrüman var mı? 

Maatteessüf enstrüman çalamıyorum. Yeterli bir enstrümantalist olmayı çok isterdim. Pandemi devrinde bunun boşluğunu çok yakıcı yaşadım. Ancak doğruyu söylemek gerekirse, bu mevzuda biraz tembelim sanırsam. O nedenle bu dileğim biraz yüksek perdeden olacak. Kora çalmayı çok isterdim, tınısı beni çok etkiliyor.

‘MÜZİKSİZ BİR HAYAT; KOCA BİR BOŞLUK…’

Müziksiz bir hayatı tanım edin desem… 

Kendimi en özgür hissettiğim, en katıksız kendim olduğum anlardır müzik söylediğim anlar. Çekingenliğimi aştığım, tüm kabuklarımdan soyunduğum, kendimi korkmadan bırakabildiğim bir hayat arkadaşlığı üzere bu. O nedenle onsuz bir hayat; ıssızlık, koca bir boşluk ve renksizlik…

Kim ile, meyyit yahut sağ, tıpkı sahneyi paylaşmak isterdiniz? 

Yaşamayan sanatkarlardan Meryem Xan, Nina Simone, Ayşe Şan, Chavela Vargas, Bob Marley ile müzik söylemek isterdim. Yaşayan sanatkarlarla ilgili evvel şöyle bir parantez açayım: Trio Mara, Sakina & Friends, Anadolu Quartet, Kurdish Female Voices, Mahan Mirarab Acoustic Diaries üzere girişimler sayesinde birçok sanatkarla ortak sahne alma bahtım oldu. Tekrar çalışmalarına hayranlık duyduğum çok sayıda arkadaşımla ortak bir şeyler yapabilme hayallerimizi konuşuyoruz ve bunları çok önemsiyorum. Severek dinlediğim Feyruz, Buika, Björk, Tigran Hamasyan, Asaf Avidan üzere sanatkarlarla da bir gün birlikte sahne almayı çok isterdim

Sizin belirlediğiniz 5 müzik yapıtı insanlıktan arkaya kalsaydı, listeniz ne olurdu? 

Dünyanın farklı alanlarında yaşayıp da, Fadilê Cizirî’den Heyran Jaro, Şakiro’dan Keke Xiyasedîn, Ayşe Şan’dan Qederê yapıtlarından bihaber olanlar ismine üzülmüyor değilim. Bu nedenle bu üç ürünü liste başı yapmak isterdim. Bob Marley’den Redemption Song, Chavela Vargas’tan La Llorona, Kayhan Kalhor’dan Silent City ve Feyruz’dan Ya Tair ile de devam ederdim.

‘İKTİDARCILIĞIN OLDUĞU TARAFTA ÖZGÜR SANAT GELİŞEMEZ’

Tarih boyunca muktedirlerin gayri sanat kolları üzere müzikle de sorunu olmuştur. Müzisyenler, müzikçiler, müzikler yasaklanmış, preslere maruz kalmıştır. Sizce muktedirler neden müzikten korkuyorlar? 

Sanırsam bu sorun bizi uzun bir müddet meşgul edecek ve üzerinde baş yormamızı gerektirecek. Yalnızca hakim sistem ismine iktidarda olanların değil, halk ismine siyaset yapanların da kurtulamadığı sıkıntılı bir durum olması nedeniyle bu türlü düşünüyorum. Bu çok çetrefilli ve sıkıntılı bir durum. Kim ismine, ne ismine yapılırsa yapılsın, iktidarcılığın olduğu mahalde özgür sanat gelişemez. İktidarcı zihniyetten uzaklaştıkça özgür sanatın mümkün olabileceğine inanıyorum. İktidara yakın durup, ona hizmet edenlerin dertleri sanatsal üretimden çok, farklı çıkarlar üzerine şurası. İktidarcı zihniyet her şeyi, tüm disiplinleri kendi hizmetinde görmek velev. İşte sanat ürünü ve sanatçı da iktidar önünde durduğu konuma nazaran, karakterini ortaya koyar. İktidar, boyun eğdirmek, güdümüne almak, hizmetine sokmayı ne kadar isterse, sanat da o kadar özgür olmayı, kendini söz etmeyi, direnmeyi ve zincirleri kırmayı amaçlar. Müziğin, tüm sanat kısımları içerisinde, kimi farklı avantajları var. Görsel olarak hiç bilmediğiniz, bir yoldan geçerken, hiç düşünmediğiniz, planlamadığınız bir anda duyduğunuz bir ezgi, sizi çok derinden etkileyebilir. Ruhunuza gidecek bir yol bulabilir. Muktedirlerin korktuğu şey tam da budur. Bin bir oyun, ağırlık, yalan, fitne ile kişilere onlar istese de istemese de birden fazla sefer zorun gücüyle dayattıkları seslerini, estetiğin gücü ile verebilen bir olguya tehlikeli bakmaları, aslında pek anlaşılır. Ve işleri çok sıkıntı.

Salgın umumî olarak hayatınızı ve hususî olarak müzik hayatınızı nasıl etkiledi?                 

Bunalım, herkes üzere benim planlarımı da etkiledi. Birinci sefer konser yapacağım yeni taraflara gidemedim, konserler ertelendi. Yazmak yahut çizmek için inzivaya, günlük hayatın koşturmacasının dışına çıkmaya muhtaçlık duyulan sanat kolları için konuta kapanmak, -zorunlu da olsa- yararlı olmuş olabilir. Ancak her sanat ürünü, kesinlikle bir gün dinleyicisine, okuyucusuna yahut izleyicisine ulaşmak velev. Hele müzik üzere dinleyicisiyle birlikte icra edildiğinde daha mana kazanan sanat kolları açısından bu çok elzem. Bu periyotta beşerler devalar aradı ve yaratıcı etkinlikler yapmaya çalıştı. Online ortamda, tekniğin çok sıkıntılı olduğu canlı konser ve yayınlar açıkçası bir aşamadan sonra pek de sefalı değildi. Bu nedenle devranımı daha çok yazmakla geçirdim. Sevgili Fazilet Altınses ile, yeniden sevgili Ali Tekbaş ve Lawje ile bir kilam kaydettik. Müzisyen arkadaşlarımla, kaydedeceğimiz müziklerin hazırlıklarını yaptık. Artist Lockdown isimli bir teşebbüse öncülük eden sevgili Tahir Palalı ve Çiğdem Aslan’ın daveti üzerine, kümemle yüksek kaliteli bir livestream konseri yaptık. Bu arada Avusturya’da salgınla savaşta olumlu gelişmeler oldu. Viyana Kent Belediyesi, Kültür Yaz’ı isimli olağanüstü bir inisiyatif geliştirdi. Temmuz başından ağustos sonuna kadar, her hafta 12 sahnede değişik sanat disiplinlerinin performans yapabileceği açık hava aktiflikleri düzenleniyor. Benim de bu kapsamda dört farklı girişimle faal bir programım var. Tekrar çalıştığım NGO da süreç boyunca çok ağırdı. İşsiz kalan, bürokratik sorun yaşayan ve konutlarından bunu yapabilecek teknik araçları olmayan mültecilerin işleriyle ilgilendim. Bu manada, pek de boş kaldım denemez.

Umumide internet, hususide toplumsal medya sanatın birçok kolunu olumlu yahut olumsuz mealde etkiledi. Sizce internetin müziğe en  olumlu ve en olumsuz tesiri nedir? 

Sanatsal ürünlerin yasak, hudut, uzaklık vb. kösteklere takılmadan üretilebilip, kişilere ulaştırılmasında internetin sağladığı kolaylıklar değerli. Müzik üretimleri açısından da, minimal bir donanımla kayıt yapabilecek, bunu kişilere ulaştırabilecek koşullar sağlıyor. Ayrıyeten televizyon üzere datalı olmayan, külliyen kendi seçiminize odaklı izleyebileceğiniz bir platform olması da olumlu. Fakat her şeyi değersizleştiren, istismar eden dehşetli bir tüketici kültürü var kişilerin. Kolay tüketebileceği, ulaşabileceği eserlere rağbet gösteren bu kültür, sanatı olumsuz etkiliyor. Bir görüntüyü sonuna kadar dinlemeye tahammül edilmiyor. 10 saniyelik hikayeleri bile bekleme sabrını göstermeden atlayan, ayrıntılara odaklı olmayan, yüzeysel bir yaklaşım var. Albüm ve plak dinleme alanına, ürünleri kalitesiz ve sıkıştırılmış formatlarla dinleme, çok değerli nüansları kaçırmaya neden oluyor. Bin bir emekle yaratılmış ürünlerin yalnızca online platformlardan dinlenmesi ve hiçbir etik kural gözetilmeden dolaşıma sokulması da önemli sıkıntılar.

Dinlediğiniz vakit “Ben bunu daha evvel nasıl olur da dinlememişim” dediğiniz “geç” keşifleriniz var mı? 

Oldum mümkün, amatör kayıtlara, ismini bilmediğim müzisyenlere bir taraflarda denk geldiğimde kesinlikle bakarım. Ha baktığım için pişman olduklarım da olur. Ancak bazen çok etkilendiğim seslerle karşılaşırım. Farklı müzikal formları, ve halkların  klâsik müziklerini ilgiyle takip ederim. İşim gereği her sene gittiğim dünya müzik fuarı WOMEX’te bilmediğim birçok sanatçıyı canlı olarak görme bahtım oluyor ve her keresinde şimdi keşfetmediğimiz ne şık müzikler ve sesler vardır diye düşünüyorum. En son keşiflerim, Golan Tepeleri’nden dünyaya açılan TootArd isimli küme ve OUM isimli Faslı bayan sanatçı.

Son olarak hiç unutmayacağınız ve size “İyi ki de müzik yapıyorum” dedirten bir anınız var mı? 

Çok iyi ki’lerim var. Birinci aklıma gelen, annemle birlikte sahne aldığım andır. Ziyaret için bulunduğu Almanya’da, Köln kentinde bir konserime denk gelmişti. Dinleyicilerin çoğunluğu Almandı. Anamın sesinin şık olduğunu bilen aktiflik organizatörü, anamı de sahneye davet etmeyi teklif etti. Anama Kirmanckî lisanında bunu söylediğimde hiç tereddüt etmeden tamam dedi. O an; yüzündeki sözde, sevinç kadar, içinde ukde kalmış ne çok şeyin olduğunu da gördüğümü hatırlıyorum. Onca dinleyici önünde anamın özgüveniyle sahneye gelişi ve hiç çekinmeden müziğini söylediği o an unutulmazdır benim için. Salonda çok faklı halklardan beşerler ortak bir histe buluşmuş, lisanını anlamasalar bile gözyaşlarına hakim olmadan, bir Kürt anasının evladına hasretini dillendirdiği bir ağıdı dinlemişlerdi.

Gazete Duvar